ارزیابی مدفوع و مزایای روش کاهش نشاسته دفعی در مدفوع گاو شیری

مقدمه

حیوانات اهلی اغلب به عنوان مبدّل ترکیبات خوراکی و پسماندهای غیرقابل مصرف توسط انسان عمل می نمایند. در عوض انسان می تواند از محصولات تولید شده توسط حیوانات اهلی نظیر گوشت، شیر، تخم مرغ و سایر محصولات صنایع غذایی حاصل از آنها برای تامین پروتئین موردنیاز روزانه خود استفاده نماید.

سیستم های سنّتی و نیمه صنعتی که عموماً توسط روستائیان اداره می شود، تولیدکنندهٔ بخش اعظم شیر و گوشت در کشور هستند تغذیه دام ها در این سیستم ها به دلیل پائین بودن درآمد حاصل از هر دام، فاصله از شهرها، سطح پائین سواد پرورش دهندگان، به طور علمی صورت نمی گیرد. استفاده از مروجین با تجربه، مجرب و آشنا به مسائل اجتماعی و اقتصادی روستائیان، تأمین کنسانتره متعادل و متناسب با موادخوراکی پایه(کاه و یونجه خشک مورد استفاده در فصول مختلف)، استفاده از بلوک های اوره +ملاس و... می تواند به تغذیه مناسب و متعادل در شرایط فوق کمک نماید.

عوامل زیادی در روند توسعه دامپروری در کشور و مصرف محصولات پروتئینی دخالت می نمایند که تغییر نگرش مسئولین و دست اندرکاران تولیدات دامی در سطح کشور جهت استفاده از ظرفیت ها و امکانات بالقوه موجود نظیر سیل عظیم فارغ التحصیلان دانشگاهی جهت بهبود وضعیت دام و دامپروری و توسعه علم دامپروری در روستاها می تواند بسیار مهم قلمداد شده و در اولویت طرح های ایجاد اشتغال و تولید قرار گیرند. این عوامل مهم در ذیل بیان می شوند:

● عدم اصلاح ژنتیکی گاوهای بومی

در بیشتر کشورهای توسعه یافته، تولیدات دامی توسط دام های اصلاح شده، متناسب با شرایط محیطی این کشورها تولید می گردد. این امر سبب شده است تا نژادهای مختلف گاو شیری با تولید بالا به وجود آیند. در ایران تا به حال طرح مدونی برای اصلاح نژاد گاو بومی صورت نگرفته است. این امر سبب شده است تا میانگین تولید شیر گاوهای بومی در ایران 4تا 6 کیلوگرم در روز باشد. طبق گزارش مرکز آمار ایران (۱۳۸۰) تعداد گاوهای بومی ایران حدود ۱/۶ میلیون رأس است. با اصلاح نژاد می توان بدون کاهش تولید شیر نیمی از جمعیت آنها را حذف نمود. بنابراین تغذیه این تعداد دام سالانه سبب اتلاف مقدار بسیار زیادی مواد خوراکی می شود.

● عدم استفاده از نژادهای گاو گوشتی

نژادهائی گاو گوشتی به منظور تولید گوشت، به وجود آمده اند؛ که از سرعت افزایش وزن روزانهٔ بالا و ضریب تبدیل غذائی پائینی برخوردارند. سرعت افزایش وزن روزانه بالا، طول مدت دورهٔ پروار را کاهش می دهد و در نتیجه بازدهی استفاده از انرژی و پروتئین مصرفی توسط حیوان افزایش می یابد. به علاوه نژادهای گوشتی در یک وزن مشخص مقدار چربی کمتری در بدن ذخیره می کنند و نسبت گوشت لخم به بافت استخوان و چربی بیشتر است. این عوامل سبب می شود تا مقدار گوشت تولیدی به مقدار خوراک مصرفی افزایش یابد و از اتلاف مواد خوراکی جلوگیری گردد.

در ایران متأسفانه نژاد گاو گوشتی خاصی وجود ندارد.

در نتیجه از گاو و گوساله توده های ژنتیکی بومی و نژادهای خارجی (عمدتاً هلشتاین) به دو منظور تولید گوشت و شیر استفاده می شود. سرعت افزایش وزن روزانه پائین و ضریب تبدیل غذائی بالا (مخصوصاً در توده ژنتیکی بومی) سالانه سبب اتلاف حجم بالای مواد خوراکی می شود. بنابراین توصیه می گردد که یا از طریق اصلاح نژاد مبادرت به سنتز نژاد گوشتی در کشور شود و یا اینکه نسبت به واردات نژادهای گوشتی متناسب با شرایط محیطی اقدام لازم صورت گیرد.

● عمل آوری مواد خوراکی

صنعت تولید خوراک دام و طیور در دنیا رشد قابل ملاحظه ای یافته است. به طوری که در حال حاضر مواد خوراکی، بسته به نوع محیط و سطح تولید حیوان تحت فرآیندهای مختلف فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی قرار می گیرند. این فرآیندها سبب افزایش ارزش غذائی، کاهش مواد ضدتغذیه ای، جلوگیری از فساد، بهبود حمل و نقل و کاهش ضایعات مواد خوراکی می گردد.

*کاربرد بقایای کشاورزی، صنعتی و شهری

در کشورهای پیشرفته نیز همراه محصول اصلی بقایای کشاورزی و محصولات فرعی تولید می شود که با توسعه دستگاه های فرآوری نسبت به انجام پروسه های عمل آوری خوراک ها اقدام می شود و بخشی از آن نیز به سایر کشورها نظیر ایران صادر می شود.

اغلب بقایای کشاورزی و محصولات جنبی حاصل از صنعت که در تغذیه حیوانات اهلی می توانند مورد استفاده قرار گیرند در کاهش خوشخوراکی و کاهش قابلیت هضم مشترکند. از طرفی به دلیل وجود برخی مواد ضد تغذیه ای حد مجاز مصرف آنها در تغذیه حیوانات اهلی محدودیت دارد. اقلامی نظیر پودر ماهی نیز با دارابودن انرژی و پروتئین خام بالا به دلیل عدم عمل آوری مناسب و عدم رعایت استاندارد در  زمان بسته بندی، نگهداری و حمل و نقل از بار میکربی زیادی برخوردار شده و عملأ در تغذیه دامها و طیور مشکلات زیادی را به همراه دارد.

*ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﺎو ﻫﺎي ﺷﯿﺮي

این روش ارزﯾﺎﺑﯽ  کاملا دقیق و علمی نیست ولی در کشورمان می توان از این روش جهت بررسی وضعیت تغذیه دام در مزارع گاو شیری استفاده نمود. رنگ و قوام مدفوع و شکل ظاهری آن بسته به ترکیبات خوراک مصرفی روزانه از 1 تا 5 (دانشگاه میشیگان) شماره گذاری می شوند. نمره ارزیابی 3 تقریبا در اغلب اوقات ایده آل است که جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید به منبع شماره 2 در قسمت منابع مورد استفاده در این مقاله مراجعه فرمایید.

افزایش پروتئین و یا نشاسته ، کاهش اندازه ذرات غلات جیره سبب تنزل گروه مدفوع گاو می شود.

رنگ مدفوع گاو تحت اثر نوع خوراک ، مقدار ترشح ، صفرا و نرخ عبور غذا است .

*کاهش نشاسته دفعی

 منبع اصلی نشاسته در خوراک گاوهای شیری،  غلات (نظیر جو، ذرت و گندم) هستند که اگر با رعایت زمان برداشت با ماده خشک بیشتر و عمل آوری مناسب نظیر تولید خوراک های DDGS  همراه شوند کمترین اتلاف نشاسته از طریق مدفوع را خواهند داشت.

اندازه گیری و رعایت فاکتور PAF=Prossesing Adjusment Factor که بر اساس قابلیت هضم نشاسته خوراک ها با خوراک استاندارد(با 95 درصد قابلیت هضم نشاسته ) در جداول NRC موجود است می تواند به جیره نویسی برای دامهای پرتولید کمک زیادی کند.

* برداشت ذرت با رطوبت زیاد جهت سیلاژ   high-moisture corn (HMC)

 این نوع ذرت اگر به درجه حرارت هوا در زمان ذخیره سازی، مدت ذخیره سازی بلافاصله پس از برداشت و ترکیبات ذرت سیلویی(شامل دانه، چوب بلال و پوشش روی غلاف یا دانه ها)  دقت نشود می تواند سبب افزایش نشاسته در مدفوع گاو و ضرر دامپروران شود. در مناطق سردسیر برداشت زودهنگام ذرت با ماده خشک کمتر و دانه بندی کم  اغلب توسط کشاورزان  به دلیل پیشگیری از یخ زدن و سرمازدگی گیاه ذرت در کشور انجام می شود. با تولید ارقام زودرس و تولید هیبریدهای مقاوم به سرمازدگی می توان  این مشکل را  برطرف نمود.

نتیجه گیری:

اگر چه نشاسته موجود در مدفوع گاو می تواند به عنوان شاخصی از کل قابلیت هضم نشاسته در دستگاه گوارش دام باشد(منبع 4) ولی نتایج تحقیقات نشان می دهد که نشاسته مدفوع گاو می بایست کمتر از 5 درصد باشد و به ازای هر یک درصد افزایش در نشاسته دفعی دام 0/7 پوند  (معادل 317/8 گرم ) شیر در روز از هر رأس گاو کمتر تولید می شود(منبع شماره3).University of Pennsylvania

Fecal starch analysis takes approximately 3 days in the lab and costs the same as most NIR packages.  This makes fecal starch analysis a useful tool for routine monitoring starch digestibiliy in dairy and beef feeding operations. 

همبستگی بین نشاسته مدفوع و قابلیت هضم نشاسته در دستگاه گوارش دام (0/94 - 0/73 = R²

University of Wisconsin Interpretation Suggestions

پی نوشت:

خوراک های DDGS

خوراک های حاصل از غلاتی نظیر جو، ذرت و گندم را شامل می شود که بعد از انجام فرآیندهایی نظیر خراشیدن، تخمیر، تقطیر و سانتریفیوژ به دست می آیند.

منابع مورد استفاده:

1- اتلاف مواد خوراكی و راههای كاهش آن در مزارع پرورش گاو شیری

(علیرضا فروغی و بهنام صارمی).

2-ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﺎو ﻫﺎي ﺷﯿﺮي ارزﯾﺎﺑﯽ -

شرکت کشت و دامداری فکا( (مهدی کاظمی).

3- https://www.pioneer.com/home/site/us/silage-zone/corn_silage_feed/fecalstarchlevel/

4- Ferin s.m and et al.2014.Fecal starch as an indicator of total-tract starch digestibility by lactating dairy cows.1862 J. Dairy Sci. 97:1862–1871. http://dx.doi.org/ 10.3168/jds.2013-7395

© American Dairy Science Association®, 2014 .